چکیده
ریسک سیستمی، ریسک تهدید ثبات مالی است که می‌تواند کارایی سیستم مالی را مختل کرده و اثرات زیان‌آور قابل‌توجهی بر اقتصاد وارد آورد. این چنین تهدیدهایی در ثبات مالی می‌توانند در اثر اختلال در همه یا بخش بزرگی از سیستم مالی اتفاق بیافتد. رخدادهای سیستمی می‌توانند ناگهانی و غیرمنتظره باشند، اما بحران مالی سال ۲۰۰۸ بازگوکننده این واقعیت است که رخدادهای سیستمی عمدتاً در طی زمان و در نبود واکنش‌های سیاستی مناسب به وجود آمدهاند. بنابراین، سنجش و شناسایی عوامل تشدیدکننده ریسک سیستمی و اتخاذ تدابیر پیشگیرانه برای مقابله با ریسک‌های سیستمی در بازار سرمایه و ایجاد استحکام در نهادهای مالی برای کاهش هزینه بحران‌های مالی، لازم و ضروری است. امروزه مؤسسات مالی یا نهادهایی که در بازار پول و سرمایه به فعالیت مشغول هستند، نقش چشمگیری در رشد اقتصاد دارند و هرچه جوامع پیشرفته‌تر می‌شوند، نقش و اهمیت این مؤسسات فزونی بیشتری می‌یابد؛ اما این توسعه و گسترش در صورتیکه همراه با برنامه، کنترل و نظارت نباشد مشکل‌ساز خواهد گردید. مؤسسات در معرض خطر ریسک سیستمی تنها شامل بانک‌های بزرگ نمی‌شوند بلکه مؤسسات مالی نظیر صندوق‌های سرمایه‌گذاری مشترک که خدمات مالی و سرمایه‌گذاری را به سایر مؤسسات مالی ارائه میدهند نیز ممکن است در معرض این ریسک قرار بگیرند.
هدف اصلی تحقیق حاضر بررسی و مطالعه انتقال ریسک سیستمی در میان صندوق‌های سرمایه‌گذاری مشترک در بازار سرمایه ایران بوده است. برای این منظور از رویکردهای مختلف مدل گارچ چند متغیره M-GARCH نظیر روش همبستگی شرطی پویا (DCC-GARCH)، همبستگی شرطی ثابت (CCC-GARCH)، روش گارچ‌برداری (VEC) و داده‌های بازدهی روزانۀ خالص ارزش دارایی‌های صندوق‌های سرمایه‌گذاری مشترک فعال در بازار سرمایه ایران و بازدهی قیمت طلا، ارز و نفت در دورۀ زمانی ۱/۱/۱۳۹۰ تا ۱/۱۰/۱۳۹۴ استفاده شده است. نتایج این مطالعه بیانگر آن بوده است که شواهد سرایت و ریسک سیستمی در میان صندوق‌های سرمایه‌گذاری مشترک وجود دارد. از آنجایی که در تخمین مدل DCC ضریب آلفا مثبت است (۰۰۰۹/۰=α)، انتظار می‌رود همبستگی شرطی در میان صندوق‌های سرمایه‌گذاری به دنبال بروز شوک در سری بازدهی‌های آنها افزایش یابد. همچنین از آنجا که ضریب بتا اعتبار آماری دارد و کمتر از یک اما نزدیک به آن است (۹۹/۰=β)، انتظار می‌رود که عبور از شرایط نااطمینانی و نوسانی زمان‌بر باشد. همچنین این پژوهش به دنبال پاسخ به دو سؤال مهم بوده است. اولاً، آیا صندوق‌های سرمایه‌گذاری مشترک نیز که معمولاً از سیاست‌های متنوعسازی پرتفوی برای کاهش ریسک‌های بازار بهره می‌برند، تحت‌تأثیر شوک‌های خارجی قرار می‌گیرند. ثانیاً، آیا میزان شاخص ریسک سیستمی صندوق‌ها تحت تأثیر شوک‌های خارجی قرار می‌گیرد. نتایج نشان داد که ضرایب سرایت شوک‌های خارجی (نفت و ارز) تنها بر بازدهی تعدادی از صندوق‌ها معنادار هستند اما به‌دلیل سرایت شوک بازدهی‌ها در میان صندوق‌ها، آثار مستقیم شوک‌های خارجی در میان صندوق‌ها گسترش می‌یابد و منجر به افزایش مقدار شاخص ریسک سیستمی صندوق‌ها می‌شود و لذا خطر بالقوه بروز بحران سیستمی افزایش می‌یابد. در پایان برای پوشش این ریسک و پیشگیری از بروز آن، راهکارهایی نظیر توجه بیشتر به اهمیت نقش نظارت و تنظیم مقررات، مطالعه و بررسی رویکردها و ابزارهای نوین نظیر شاخص‌های پیشرو و … به سیاست‌گذاران و نهاد ناظر بازار سرمایه پیشنهاد میگردد. همچنین با توجه به نقشی که دولت در جلوگیری از گسترش آثار و دامنه‌ی شوک‌های خارجی می‌تواند داشته باشد، پیشنهاد میگردد که دولت سیاستها و راهکارهای موجود در این زمینه را بیش از پیش مدنظر قرار دهد.